Gospođa Bovari plus – prikaz klasika „Ana Karenjina“

U svim istinskim ljubavnim odnosima dolazi do evolucije međusobne mere ljubavi, poštovanja i obaveze. Uzimajući takav fokus, jedan od dvaju najpoznatijih romana Lava Nikolajeviča Tolstoja žanrovski bi se mogao odrediti kao melodrama. Knjiga se pre svega bavi ljubavnim trouglom između naslovne junakinje i njenog supruga Aleksija Aleksandroviča Karenjina, te Aninog ljubavnika, grofa Aleksija Kiriloviča Vronskog. Pisac se značajno bavi i vezom kneginje Jekaterine Kiti Ščerbački i Nikolaja Dmitrijeviča Ljevina, druga iz mladosti Aninog brata, kneza Stepana Stive Arkadijeviča Oblonskog. S druge strane, kroz dotične odnose – a naročito kroz središnji – potkazuje se amoralnost ruske aristokratije. Ili bi se još pre možda moglo govoriti o njenoj dekadenciji, a posebno licemerju: roman počinje nevernošću Stive, koji ipak uspeva da uz pomoć sestre ubedi suprugu Darju Doli da mu oprosti prevaru, dok glavnu junakinju zbog preljube sa Vronskim definitivno ignorišu, marginalizuju i/li stigmatizuju (i najbliži) poznanici, kako u njenom Sankt Petersburgu, tako i u Moskvi i za vreme zajedničkog boravka u Evropi. Vronski pak jedva da trpi ikakve posledice zbog veze sa ženom udatom za visokog vladinog činovnika i, takođe, grofa. U tom smislu je veoma znakovita scena u kojoj dok su zajedno u pozorištu, njega ne sustiže čak nijedan pogled prekora dok ona trpi uvrede. Stoga je ovaj Tolstojev roman velika ljubavna priča ali i društvena kritika usmerena ne samo prema (ruskoj) visokoj klasi druge polovine devetnaestog veka nego i spram potpune nejednakosti polova. Ruski klasik to izvodi implicitno i suptilno, znatno manje moralizujući i kazujući nego – prikazujući (osim što lik Ljevina služi objektivnijem potkazivanju ruske aristokratije, kao što je njegovo poimanje ljubavi kao uronjene u prirodu i duh a ne u društvo i njegove hirove, korektiv središnjem u romanu). Tako se čitaocu na trenutke može učiniti da je ljubav kao ipak glavna tema romana prikazana sa previše distance prema akterima. Međutim, to je sastavni deo autorovog diskretnog postupka – i u kritičkom, i u melodramskom polju – koji ni najmanje ne smeta da se nakon sklapanja knjige ponovo, i sa naknadnim svetlom, ukažu sva osećanja koja je on u njoj tretirao.

Ljubomorna, emocionalno krajnje iskrena, intenzivna, strastvena, spremna da žrtvuje socijalni milje i dotadašnji život, uključujući i porodicu, pa i da se ubije zbog ljubavi… Na prvi pogled, kao da ne govorimo o Ani Arkadjevnoj Karenjini nego o naslovnoj junakinji romana-preteče Gistava Flobera „Gospođa Bovari“ (objavljenog dvadesetak godina ranije). Međutim, razlika je u Tolstojevoj većoj diskretnosti i pominjanoj suzdržanosti i izraženijoj društvenoj kritici, kao i u tome što je završna scena knjige magijski pripremana duž dela, počev od prizora dece koja se igraju igračkom-vozom, preko Aninog upoznavanja s Vronskim na moskovskoj železničkoj stanici i voza kao figure iz njenih košmara, do načina na koji je odlučila da skonča, i to ne zbog siromaštva, nego zato što ne želi da nastavi sa dvostrukim životom pošto veruje da je ljubav iznad bilo kakvog ubeđenja i da ima pravo da, kao i muškarci, odluči koga voli. U svakom slučaju, uz sve rečeno, „Ana Karenjina“ je i jedno od dva remek-dela svetske književnosti koja su utrla značajan put društvenoj emancipaciji žene i borbi za jednakost, ne samo polova.
 
Autor: Domagoj Petrović