Prikaz knjige „Vizantijski svet“: Blistavi sjaj hiljadugodišnjeg carstva

Ako ne računamo Kinesko carstvo u dalekoj Aziji, moćna Vizantija bila je verovatno najdugovečnija država staroga veka, opstavši u raznim oblicima na samom vrhu Balkanskog poluostrva preko hiljadu godina, tj. jedanaest vekova! Gorda i ponosna, čvrsta i dostojanstvena, uverena da joj po pravu pripada prevlast nad ostalim hrišćanskim zemljama, Vizantija se menjala i prilagođavala uzburkanim tokovima vremena kao poveznica između antičkog sveta i moderne civilizacije izgrađene upravo na tekovinama drevne Helade.

Naš vrsni istoričar i jedan od najpoznatijih svetskih vizantologa Radivoj Radić dočarava nam sjaj staroga Vizanta u svojoj knjizi „Vizantijski svet“ predstavljajući nam u njoj svakodnevni život njenih žitelja, od običnih građana do sveštenika, i vodi nas kroz njihove kuće, ulice, trpezarije, škole, sela i gradove.

Verovanje da je Vizantijsko carstvo bilo učmalo i tvrdokorno i da se nije menjalo, držeći se vazda svojih u kamen urezanih načela i običaja, kulture i poretka, upravo je zabluda koju Radić pokušava da sruši naglašavajući da je Vizantija samo ostavljala utisak „promišljene nepromenjivosti“, kako bi održala svoju čvrstinu, ali se zapravo iznutra menjala i prilagođavala stanju oko sebe, jer inače ne bi ni opstala čitav jedan milenijum.

Pošto Vizantiju možemo smatrati naslednicom Rimskog carstva, njeni su stanovnici sebe nazivali Romejima, a zemlju Romejskim carstvom, dok je naziv Vizantija izmišljen mnogo kasnije na zapadu kako bi se njime Vizantija pogrdno svela samo na svoj prestoni grad Vizantion i time umanjio njen značaj u svetskoj istoriji koji je pak bio neprocenjiv.

Smatra se da je nastala u 3. veku, kada ju je kao Istočno rimsko carstvo osnovao Konstantin Veliki u okviru reformi neophodnih zbog opšte krize u kojoj se tadašnji svet zadesio. Ali Radić ističe da je ne treba smatrati ni produžetkom Rimskog carstva, a ni delom isključivo grčke istorije, budući da je bila jedna multietnička i kosmopolitska država, čiju su čak jednu četvrtinu činili Sloveni, Arapi, Jermeni, Latini... Mada je bila pravoslavna zemlja, Jermeni, Jevreji i muslimani držali su se svojih verskih običaja.

Konstantinopolj, tj. Carigrad, postao je njena prestonica u 5. veku stolujući nad carevinom koja se u pojedinim trenucima prostirala na tri kontinenta, zasnovana na rimskom državnom uređenju, grčkoj kulturi i hrišćanstvu, uz apsolutnu vlast vasileusa i jaku birokratsku aparaturu. Dok je Zapadno rimsko carstvo propalo u 5. veku, Vizantija je opstala još hiljadu godina sve do kobne 1453. i tragičnog pada Carigrada pred Mehmedom Osvajačem (opisanog nedavno u „Svetom ratu za Carigrad“ Aleksandra Tešića, knjizi koja zajedno sa isto tako nedavno izdatom „Harizmom cara Dušana“ Koste Nikolića, nudi i pogled na odnos Srba prema Vizantiji). A među silnim neprijateljima koji su Romeje izlagali opasnosti, od Persijanaca, Arapa, Turaka, Franaka, Bugara, Avara i Pečeneza, bili su svakako i Srbi koji su nekoliko puta bili na korak da osvoje Carigrad, prvo pod Milutinom, pa potom i pod njegovim unukom Dušanom.

Pišući izuzetno jasno, razumljivo i celovito, vrlo prijemčivim jezikom i stilom, Radić će nam pomenuti i neke od najvažnijih careva, od Justinijana i Vasilija do Iraklija iz dinastija Porfirogenita, Kantakuzina, Paleologa i Komnina. Povešće nas sa dvora i u sela gde je živela većina stanovnika, i to daleko neuređenije nego u grandioznim romejskim gradovima od kojih se megalopolisima smatraju Solun, Nikeja i Antiohija. Sam Carigrad imao je nekada i preko pola miliona stanovnika.

Saznaćemo i kakva su imena Romeji nosili, koje su praznike slavili, kako su se obrazovali (imali su univerzitet još u 5. veku), zavirićemo im čak i u tanjir (bili su hlebokusci i vinopije), doznati da li su nosili brade ili ne i kakvu su ulogu kod njih imali evnusi, kakvim su se igrama i takmičenjima razgaljivali. Na samom kraju Radić se osvrće i na religiju u Vizantiji, te će nas upoznati sa životom romejskih monaha, ali i sa nekima od najpoznatijih svetitelja. Knjiga se završava pričom o Kozmi Indikoplovu, svetskom putniku iz 6. veka, koji je oplovio Nil i mnoga mora, obišao Afriku i Arabiju i stigao sve do Cejlona u Indijskom okeanu po čemu je i dobio nadimak.

Autor: Miroslav Bašić Palković