Prikaz knjige „Persijanci“: Nepristrasno i revolucionarno štivo

Nije se baš lakog zadatka latio Lojd Levelin-Džouns, velški profesor antičke istorije i autor pet knjiga iz oblasti za koju je specijalizovan. Doduše, u povesti istoriografije, ako ne i svake druge discipline, ostaju samo kompleksni i teški poduhvati. Levelin-Džounsov, u knjizi „Persijanci: Doba velikih vladara“, sastojao se iz toga da predstavi zenit naslovne države u znatno drugačijem svetlu nego što su to činili pre svega grčki, a zatim i rimski i zapadnjački autoriteti iz doba prosvetiteljstva. Da bi dokazao da, suprotno njihovim sugestijama, suština drevne Persije, tačnije imperije Ahemenida, nije u nasilju pomoću kog su njeni vladari između šestog i četvrtog veka pre nove ere osvajali nove teritorije, kao ni u tvrdnjama o dekadenciji Persije, autor se pridržavao tamošnjih izvora, uključujući i lokalnu mitologiju i legende – na primer, obimne Firdusijeve epske poeme „Šahname“ („Knjiga kraljeva“) – i bio prinuđen da se uhvati ukoštac sa zaključcima velikana poput Herodota i odbaci ih, jedan po jedan. Kada nije bilo druge, Lojd Levelin-Džouns se hvatao logike i analogije sa pojedinim događajima iz savremenosti. Tako upoređuje Darijevu invaziju na Skitiju iz petog veka pre nove ere sa Napoleonovom na Rusiju i operacijom „Barbarosa“ iz 1941. godine.

Ne računajući kratak epilog pod nazivom Persijska prošlost, iranska sadašnjost, knjiga se deli na tri celine: Osnivanje carstva, Biti Persijanac i Visoko carstvo. Iako je prva od njih, uvodeći vladarska imena poput Kira Velikog, Darija, Kserksa ili Kambiza, te govoreći o njihovim vojnim dejstvima, bitna za razumevanje nastanka ahemenidske imperije i njenog prostiranja na tri kontinenta (a završna za shvatanje kako je osvajanjem od strane grčkog pustolova Aleksandra Makedonskog praktično nestala kao takva), središnja celina svakako je ključna za poimanje prirode drevne Persije kakvu Levelin-Džouns prezentuje nauštrb one koju su, kroz više od dva milenijuma, manje-više sistematski širile grčka i zapadnjačka istoriografija.

U odeljku Biti Persijanac zastupljena su prosvetljujuća istraživanja o ulozi žene u državi, dvorskom bontonu, prirodi kraljevstva, uključujući i njegov birokratski i komunikacioni, ali i sistem robovlasništva. Potonji obzir sugeriše da Levelin-Džounsu nije tuđa kritika tvorevine kojom se bavi, ali kad se sve sabere, ni zaključak da su robovi znatno blaže tretirani u Persiji nego u rimskoj ili britanskoj imperiji, te da je prva bila neuporedivo tolerantnija od potonjih. Štaviše, reč je o istinski multikulturalnoj državi koja je bila umetnički, kulturni i civilizacijski centar i prva istinska svetska supersila iz čijeg bi iskustva Zapad i dalje mogao da uči.

Levelin-Džounsov zaključak je ne samo nepristrasan – jer, kao Velšanin, on je i Zapadnjak ­– nego i revolucionaran, a kako bi ga savremeni čitalac lakše pojmio, priložene su ne samo potrebne mape i rodoslovi nego i reprodukcije prizora, zdanja i predmeta koje omogućuju opipljiviji doživljaj opisanog. Uopšte, knjiga je pisana popularnim jezikom koji se lako prati, što naročito olakšava distribuciju više nego važnih znanja koja ova sjajna knjiga nudi.

Autor: Domagoj Petrović